Historia badań
W poszukiwaniu oraz utrwalaniu śladów życia i działalności Konstantego Kazimierza Regameya.
Konstanty Kazimierz Regamey na podstawie wyroku NKWD został rozstrzelany 20 stycznia 1938 roku o północy w więzieniu w Kijowie. Jako osoba z wyrokiem śmierci, skazana przez reżim stalinowski, został usunięty z życia publicznego, jak wszyscy inni represjonowani, a jakiekolwiek ślady jego życia i działalności zatarte. Zakaz ten był w pełni rygorystyczny, do którego stosowano się w obawie przed prześladowaniami o wiele silniej, aniżeli do cenzury w okresie PRL-u. Osoby w ten sposób naznaczone, przestawały istnieć całkowicie. Nawet po publicznej rehabilitacji, jaka miała miejsce wobec Konstantego Kazimierza Regameya w 1957 roku, jeszcze przez długi czas nie brano na warsztat ich życia i pracy. Dlatego też w odniesieniu do skazanych jakiekolwiek opracowania, nie mówiąc o systemowych badaniach, nie istniały.
Odnosi się to przede wszystkim do wieloletniej działalności Konstantego Kazimierza Regameya jako organizatoraz żoną Lidią własnej szkoły muzycznej, a następnie zasłużonego profesora fortepianu w Muzyczno-Dramatycznym Instytucie im. Mykoly Łysenki oraz w Konserwatorium Kijowskim.
Została tylko utrwalona działalność wykonywana na polecenia władz sowieckich. Regamey zdążył, po rozpoczęciu pracy nad utworzeniem Polskiego Zespołu Pieśni i Tańca, podać do wiadomości publicznej informacje o zespole i początkach jego działalności, które wydrukowano w „Radiańskiej Muzyce” w 1936 i 1937 roku.
Przez następne pół wieku, skazanymi na śmierć ludźmi nikomu nie wolno było się zajmować i nikt tego nie chciał, w obawie przed represjami. Tak jak u nas wiedza o zbrodniach katyńskich, wszystko to pozostawało jedynie w pamięci ludzkiej, do czego publicznie nie było żadnego odwołania.
Otwarcie nastąpiło dopiero w momencie uzyskania przez Ukrainę niepodległości w 1991 roku. Wkrótce pojawiły się pierwsze zapowiedzi zainteresowania wykluczonymi kompozytorami i muzyka, co zaświadcza włączenie nazwiska Regameya do obszernego grona represjonowanych muzyków i kompozytorów (Historia Muzyki Ukraińskiej, t. 4 (1917-1941), red. Liu Oleksandrivna Parkhomenko, Kijów 1992, Naukowa Dumka, s. 18.
Konstantym Kazimierzem Regameyem i jego synem Konstantym Kazimierzem interesuje się kijowska muzykolog Walentyna Kuzyk. W pracy Ukrainski dumy ta pisni istorychni (1919 Instytut mystetsvoznavstva, folklorystyky ta enolohiyi imeni M. T. Ryl's'koho Kijów 2002, s. 21) poświęconym Dmitro Rewuckiemu, profesorowi tego samego Instytutu Dramatycznego im. Łysenki, w którym pracował Regamey, zamieszcza dwukrotnie informację, że „Kostia” Regame (jak go nazywali znajomi) akompaniował w latach 1923-1928 śpiewakom, głównie w cyklu prezentacji historii rozwoju pieśni solowej prowadzonej przez Rewuckiego w Instytucie.
W 2004 w Krakowie odbywa się pierwsza publikacja biogramu przeze mnie zrekonstruowanego Konstantego Kazimierza Regameya do pierwszego jego hasła w Encyklopedii Muzycznej PWM, pod red. E. Dziębowskiej.
W Ukrainie zaczynają się pojawiać pierwsze wydania słowników i informatorów o ukraińskich muzykach i kompozytorach XX wieku, których brakowało w okresie Ukrainy Radzieckiej.
Anton Mucha publikuje pierwsze hasło osobowe w informatorze Kompozitory Ukrainy i ukainskoy diaspory: spravochnik (Kijów 2004), pisze o Konstantym Rudolfowiczu (otczestwo, którego Konstanty Kazimierz nie używał), i że „jest z pochodzenia Polakiem” (!), pianistą, kompozytorem i pedagogiem. Zaznacza, że był współorganizatorem i kierownikiem „polskiego centrum” (nie zespołu folklorystycznego, podając mylną datę 1927, zamiast 1936). Precyzuje, że komponował utwory fortepianowe, kameralne i wokalne, pieśni do słów Aleksei Apukhtina, Semena Nadsona i in.
Także w Krakowie w 2004 odbywa się pierwszy koncert monograficzny w programie 16. Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich w 125. rocznicę urodzin zapomnianego kompozytora K. K. Rudolfowicza Regameya. Prawykonania światowe odnalezionych utworów, m.in.: Astry (sł. A. Apukhtin), W głuchą noc mojego bólu (sł. Ł. Andruson), Znowu jestem sam, Bezbrzeżna mi przestrzeń się śniła (S. Nadson, tł. polskie H. Zelenaya), utwory fortepianowe: Improwizacja op. 10, Kołysanka op. 6, Chanson triste op. 11, Un coin paisible, Etiudy. Pierwsza publikacja biogramu w programie koncertu i komentarza do utworów. Ustalenia wielu nieznanych faktów dotyczących życia i twórczości Konstantego Kazimierza zostały po raz pierwszy opublikowane w książkach programowych Międzynarodowych Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich w latach 2004 -2013 z okazji koncertowych premier odnalezionych utworów.
W zbiorach polskich istnieją tylko dwie kompozycje Konstantego Kazimierza Regameya: Chanson triste na fortepian w Bibliotece Akademii Muzycznej w Katowicach (nuty wyszły z wypożyczalni „Symfonia” przy ul. Sławkowskiej 23 w Krakowie!) oraz pieśń Inezilja w Bibliotece Głównej Akademii Muzycznej w Gdańsku. Dział Muzyczny Biblioteki Narodowej posiada duży zbiór opracowanych przez niego utworów pedagogicznych, wydawanych w oddzielnych zeszytach, w tym 12 zeszytów klasycznych etiud różnych kompozytorów (z włączeniem własnych etiud), które kompozytor przygotowywał pt.”Sobranie Progressiwno-Paspredlennych Etiudow” dla wydawnictwa Indrziszka (Kijów-Baku) oraz seria popularnych utworów „Le Progrès Artistique” prowadzona przez niego w wydawnictwie Leona Idzikowskiego (Kiew-Warszawa).
Świadomość tematu i potrzeby rozwinięcia badań legitymowało pierwsze wykonania koncertowe odnalezionych utworów. Pierwsza prezentacja odnalezionych nut Konstantego Kazimierza Regameya odbyła się 1 października 2004 w Gabinecie Muzycznym Łysenki w jego Muzeum w Kijowie, był to koncert w ramach XV Międzynarodowego Festiwalu „Kiev Music Fest” oraz moje wystąpienie z referatem o „Regameyu starszym” na konferencji towarzyszącej festiwalowi. Nastąpiły także liczne wykonania w Krakowie: na festiwalu w 2004, w Domu Klezmera w 2005 oraz w kontynuacji na Festiwalu w 2008. I ponownie w Kijowie koncert w Fundacji Wspierania Rozwoju Sztuk Pięknych w Kijowie w 70. rocznice śmierci Konstantego Kazimierza Regameya w styczniu 2008 (z moją prelekcją), ten koncert wykonany został także w maju 2008 na festiwalu w Krakowie.
Godny odnotowania jest fakt, bodaj jedyny, dedykowania utworu Konstantemu Regameyowi przez kompozytora polskiego: Ryszard Gabryś, Syrinx de Lausanne na flet solo, dedykowany „À Constantin” 1979, red. 2009.
W 2007 w programie Festiwalu Kompozytorów Krakowskich, znacząco podkreślającym rocznicę 100. urodzin Konstantego Regameya i 25. śmierci, dzięki polskiej premierze jego ostatniego dzieła Wizje, w Instytucie Muzykologii UJ odbyła się międzynarodowa konferencja muzykologiczna „Fenomen osobowości Konstantego Regameya”. Wzięli w niej udział członkowie rodziny kompozytora ze Szwajcarii (Magdalena Högl-Arkuszewska i Jacek Arkuszewski) i polscy krewni (Teresa Maciejasz i Bogdan Galiński), badacze z Ukrainy (Łarisa Iwczenko, Walentyna Kuzyk, Lena Taranczenko), a także z Bratysławy (Lubomir Chalupka) i Moskwy (Levon Hakopjan) oraz polscy znawcy tematu (Katarzyna Naliwajek, Ryszard Gabryś, Alicja Jarzębska, Małgorzata Woźna-Stankiewicz, Adam Kaczyński i organizator Jerzy Stankiewicz).
W Ukrainie najwięcej do badań nad twórczością Regameya ojca wniosła dr Larissa Iwczenko, przygotowując do druku wraz z Jewgienią Kożuszko w Bibliotece Akademii Nauk Ukrainy, monumentalny katalog działalności „Wydawnictwa nutowego Henryka Indrziszka” (Kijów 2021). Prace nad tym katalogiem inspirowane były także moją kwerendą i poszukiwaniami utworów Regameya ojca. Zapowiadał to już referat Iwczenko w programie krakowskiej konferencji w 2007. Przeprowadzona w katalogu próba datowania jego wydanych pieśni i utworów fortepianowych jest zarazem próbą systematyzacji i ustanowienia chronologii twórczości Regameya ojca.
Dużym wydarzeniem było opublikowanie w 2023 roku, w czasie trwającej wojny 6 tomu Encyklopedii Muzycznej Ukrainy. Tom zawiera hasła ojca i syna Regameyów, oba tłumaczone i opracowane w języku ukraińskim na podstawie moich uaktualnionych haseł opublikowanych w Encyklopedii Muzycznej PWM pod red. Elżbiety Dziębowskiej.
Na koniec chciałbym podkreślić, że w Ukrainie odzyskana i zgromadzona wiedza o życiu i twórczości Konstantego Kazimierza Regameya najwięcej zawdzięcza takim osobom, jak:
Swietłana Regame, emeryt. inż. (Moskwa), córka kompozytora,
Łarisa Iwczenko, st. kustosz – Biblioteka Akademii Nauk Ukrainy im. W.I. Wiernackiego w Kijowie,
Iwan Hamkało, zasłużony dyrygent – Narodowy Teatr Opery i Baletu w Kijowie,
Walentyna Kuzyk, historyk muzyki – Instytut im. Rilskiego, redakcja Encyklopedii Muzycznej Ukrainy,
Igor Szczerbakow, kompozytor, b. prezes – Narodowy Związek Kompozytorów Ukrainy,
Olena Taranchenko, teoretyk muzyki – Akademia Muzyki w Kijowie,
Oleksandr Szamonin, redaktor – Radio Kijów,
Switłana Poliakowska – Konserwatorium w Winnicy.
Z naszej strony wielkie podziękowania należą się pani Bożeny Ziółkowskiej z Wrocławia, wielokrotnie objaśniającej skomplikowane zawiłości drzewa genealogicznego Regameyów oraz za udostępnienie zdjęć rodzinnych, obejmujących co najmniej trzy ostatnie generacje.
Jerzy Stankiewicz