O cechach stylistycznych
Dodekafonia
Konstanty Regamey jako kompozytor, w dużej mierze autodydakta, zaczął praktykować dodekafonię w czasie, kiedy w Polsce tylko J. Koffler zajmował się tą techniką i jego osiągnięcia znane były tylko w wąskim, lwowskim kręgu. Doszedł do dodekafonii od strony całkowitej chromatyzacji materiału dźwiękowego, a więc drogą podobną do Schönberga. Pierwszymi próbami Konstantego Regameya były Pieśni perskie, a zwłaszcza Kwintet, będący rezultatem zastosowania konstruktywizmu dodekafonicznego w wirtuozowskiej fakturze instrumentalnej, którego jednakże ostatecznym efektem stała się ekspresja neoromantyczna. Zdaniem kompozytora zastosowanie reguł klasycznej dodekafonii nie determinuje jeszcze stylu utworu, nie prowadzi też do stworzenia nowego języka muzycznego; Konstanty Regamey traktował zatem dodekafonię wyłącznie jako określoną technikę kompozytorską, za pomocą której komponował w różnych stylach, np. w Kwintecie (części II) w stylu Brahmsa, w Muzyce na smyczki (części IV) i później w Autografie zbliżył się także do stylu neoklasycznego, a w 4 x 5 zademonstrował 5 sposobów traktowania serii. W niedokończonej operze Don Robott poddał serializacji nie tylko muzykę (melodia, harmonia, kompleksy polifoniczne), ale wszystkie aspekty dzieła scenicznego, jak elementy wizualne, światło, ruch śpiewaków i grup postaci scenicznych. Po 1968 Konstanty Regamey posługiwał się dodekafonią już tylko sporadycznie. Dążenie kompozytora do rozwinięcia dodekafonii, a zarazem wykreowania indywidualnego stylu muzycznego odbiegało zdecydowanie od kierunku rozwoju dodekafonii europejskiej, prowadzącego do totalnego serializmu odkrytego przez O. Messiaena. Konstanty Regamey, dążąc do muzyki o oryginalnym wyrazie, ekspresyjnej i barwnej, afirmował poglądy, że jest to muzyka wyrastająca z neoklasycyzmu i neoromantyzmu, zarazem jednak unikał nadmiernej systematyzacji. Jako jeden z pierwszych polskich dodekafonistów, w pracy B. Schaeffera (Klasycy dodekafonii) został wymieniony pośród umiarkowanych dodekafonistów, jak np. F. Martin, L. Dallapiccola.
Fragment zapisu nutowego Cinq Poèmes de Jean Tardieu służący do analizy serii dodekafonicznych, wykonanej przez Krystynę Tarnawską-Kaczorowską; Oblicza Polistylizmu, s.190.
Polistylizm
Zdaniem kompozytora w muzyce lat 50. panuje monotonia stylu i statyczność fakturalna, gdyż konstrukcja utworu sprowadza się tylko do kontrastów dynamiki i jakości sonorystycznych. W obrębie jednego utworu Konstanty Regamey stosował różnorodne techniki, często z różnych okresów historycznych. Uważał, że twórczość winna być odzwierciedleniem osobowości artysty, a jeden styl, jedna szkoła jest ograniczeniem i zubożeniem możliwości twórczych. Konstanty Regamey interesował się aleatoryzmem, preferował zapis dokładny, ale uważał, że improwizacja nie należy do tradycji europejskich, a muzycy nie czują jej istoty i nie umieją improwizować. Uznawał rolę aleatoryzmu jako czynnika wzbogacającego fakturę utworu, określając jednak jego granice; pełnej swobody nie akceptował. Przykładem aleatoryzmu Konstantego Regameya jest „efekt tłumu” w pierwszym utworze z Pięciu poematów Jeana Tardieu, gdzie wrażenie całkowitej swobody zostało uzyskane w oparciu o szkielet zapisanych ściśle partii wokalnych; w ostatniej części z 4 x 5 na fundamencie zanotowanej ściśle grupy tutti improwizują 4 kwintety. Stanowisko Konstantego Regameya było bliskie W. Lutosławskiemu, który posługując się tzw. aleatoryzmem kontrolowanym, w swoich utworach wyznaczał jego granice. Oryginalną cechą kompozytora jest skłonność do wyrażania w muzyce humoru, żartu, ironii i persyflażu. Śmiech jako efekt wokalny pojawia się w piątej z Pięciu etiud i w Trzech pieśniach klowna. Słynne stało się określenie wykonawcze „prokofieusement” w Muzyce na smyczki, sugerujące wykonawcom wydobycie ironii i esprit tego kompozytora. Wiele utworów Konstantego Regameya kończy się zaskoczeniem dźwiękowym: powtarzaniem tego samego motywu (Sonatina na flet i fortepian), szeptem na zakończenie Pięciu etiud, zwolnieniem tempa, przypominającym hamowanie płyty gramofonowej (Lila). Wszystkie kompozycje Konstantego Regameya noszą znamię pluralizmu stylistycznego, są wyrazem właściwego dlań polistylizmu i świadectwem doskonałej umiejętności pisania w różnych stylach. Ta tendencja zaznacza się już w jego pierwszym utworze skomponowanym w czasie okupacji w Warszawie, Pieśniach perskich, oraz w Wariacjach i temacie występuje wariacja w stylu Bacha; w Muzyce na smyczki, choć skomponowanej w technice dodekafonicznej, kompozytor stosuje znaczący kontrast dwóch serii: jednej, na której buduje akordy doskonałe, drugiej – z dźwiękami dysonującymi; w Pięciu poematach Jeana Tardieu zestawia awangardę, sonorystyczną fakturę chóralną i stylizację charakterystyczną dla włoskiego madrygału renesansowego. Szczególny przykład stanowi Symfonia inkantacji, w której kompozytor połączył odległe style: prehistoryczne zaklęcie z Formozy jako dokument etnomuzykologiczny, hinduskie zaklęcie z VIII w., inkantację asyryjską do zaklinania demonów, cytat z virelais Adama de la Halle z tekstem włoskiego sonetu miłosnego Gaspary Stampa, splecionym z instrumentalnym tematem serialnym. Ten sposób komponowania doprowadził Konstanty Regamey do perfekcji, uzyskując w ostatnim swym dziele, Wizjach, silną wyrazowo, spójną jedność stylistyczną elementów techniki sonorystycznej z tradycyjnym językiem muzycznym, przede wszystkim w dziedzinie faktury chóralnej. Obecnie pluralizm stylistyczny, analogicznie do istniejącej w literaturze XX w. tendencji do rezygnacji z czystości gatunkowej poprzez zacieranie granic gatunków literackich oraz łączenie różnych form i stylów narracji, jest postawą kompozytorską, usankcjonowaną stylistyką postmodernistyczną. Jednym z pionierów takiej postawy był Konstanty Regamey (z np. Ch. Ivesem). Istnieją interpretacje wyjaśniające takie stanowisko Konstantego Regameya renesansową różnorodnością jego talentu, genetyczną i biograficzną polikulturowością jego osobowości oraz wieloraką działalnością (teoretyk nowej muzyki, krytyk i eseista muzyczny, pianista i kompozytor, filolog i znawca 40 języków indoeuropejskich i wschodnich, mediator kultur Wschodu i Zachodu).
Stosunek do muzyki orientalnej
Jako filolog orientalny i badacz sanskrytu oraz narzeczy tybetańskich Konstanty Regamey był jednym z najwybitniejszych znawców muzyki orientalnej. Przez długi czas poszukiwał klucza do tej muzyki, aby nie ograniczać się do zauroczenia egzotyzmem odmiennych skal i rytmów, niezrozumiałych w swej istocie dla słuchacza Zachodu. Poznanie ontologicznej podstawy muzyki orientalnej, tworzonej w procesie improwizacji przy całkowicie innym poczuciu czasu, doprowadziło Konstantego Regameya do stwierdzenia, że rola i funkcja muzyki wschodniej nie ma niczego wspólnego z europejską praktyką koncertową. Uważał, że wpływ muzyki Orientu na muzykę zachodnią nie jest możliwy i przeciwstawiał się tezie A. Daniélou, który głosił, że muzyka Wschodu przyniesie odnowę muzyki Zachodu. Jego zdaniem synteza muzyk nie jest możliwa; osiągalne jest jedynie przejęcie i adaptowanie gotowych form muzyki wschodniej, które może dać rezultaty, ale trzeba by wykształcić na Zachodzie nowych muzyków i odbiorców. Twierdził, że postawa takich kompozytorów jak O. Messiaen, którzy zapożyczają wycinkowo schematy rytmiczne lub melodyczne z muzyki hinduskiej i wprowadzają je do struktury dzieła wyrosłego z tradycji kultury zachodniej, jest nie do przyjęcia. Skrajną postacią takich konglomeratów muzycznych jako produktów konsumpcyjnej kultury zachodniej, doprowadzonych zdaniem Konstantego Regameya do absurdu, jest free jazz poszukujący inspiracji w muzyce hinduskiej.
O związkach z muzyką orientalną świadczy stosowanie ćwierćtonów, w użyciu których kompozytor był pionierem w muzyce polskiej już w 1948 w Wariacjach i temacie (pod wpływem powstałej rok wcześniej Kołysanki A. Panufnika). Konstanty Regamey nie tworzył systemu ćwierćtonów jak np. A. Hába, zastosował ćwierćtony wyłącznie jako nuty przechodnie, w pasażach i ozdobnikach, poszerzając tym samym spektrum dźwiękowe, dające silny efekt wyrazowy. Z uwagi na melodyczną naturę mikrotonów rzadko ich używał w harmonicznych agregatach wertykalnych (Autograf). Szczególne zastosowanie ćwierćtonów w poemacie kosmogonicznym Alfa wytwarza specjalny klimat medytacji i ekstazy, a powrót do muzyki czysto diatonicznej pociąga za sobą zmianę tego klimatu. Klastery wprowadził Konstanty Regamey już w Pieśniach perskich i Kwintecie, a więc w czasach kiedy wynalazek H. Cowella nie był jeszcze w Europie rozpowszechniony. Są to klastery z tzw. ruchomym wnętrzem (pierwszy użył ich D. Szostakowicz w II Symfonii), w których wolumen i wewnętrzne zagęszczenie zmienia się w trakcie przebiegu brzmieniowego (część III Condensazioni in moto z 4 x 5). Konstanty Regamey odrzucał całkowicie cytowanie autentycznych rag i wszelkie próby syntezy języka wschodniego i zachodniego. W muzyce hinduskiej poszukiwał tylko inspiracji i aury brzmieniowej dla tworzenia własnych modes utrzymanych w klimacie hinduskim. W swych utworach (Pięć etiud, część II Symfonii inkantacji, część II z 4 x 5) nie tworzył syntezy dwóch odmiennych tradycji, ale kreował własny styl z zastosowaniem środków i cech stylistycznych muzyki hinduskiej. Użycie autentycznego tekstu hinduskiego pozwoliło mu uzyskać prawdziwą aurę orientalną na skalę niespotykaną dotąd w muzyce Zachodu (Pięć etiud, Alfa).
https://polskabibliotekamuzyczna.pl/encyklopedia/regamey-konstanty/